Phát hiện không ai ngờ tới - hồ nước ngọt khổng lồ dưới đáy đại dương

Nửa thế kỷ trước, một tàu khoan của chính phủ Mỹ vô tình phát hiện điều không ai ngờ tới: Nguồn nước ngọt nằm dưới tầng muối mặn của Đại Tây Dương, ngoài khơi bờ Đông nước Mỹ. Phát hiện này khi ấy bị gác lại, nhưng nay đã trở thành trọng tâm của một cuộc thám hiểm khoa học quốc tế chưa từng có, mở ra hy vọng giải bài toán khan hiếm nước toàn cầu.

Mùa hè năm nay, chiến dịch mang tên Expedition 501 (Thám hiểm 501) được triển khai với tàu nâng “Robert” - loại thường phục vụ giàn khoan dầu và điện gió, nay biến thành phòng thí nghiệm nổi.

Trong 3 tháng tại vùng biển ngoài khơi Cape Cod, nhóm khoa học quốc tế đã khoan sâu tới 400m dưới đáy biển, thu về hàng nghìn mẫu lõi và gần 50.000 lít nước để phân tích.

Điều họ tìm kiếm không phải mới mẻ. Ngay từ năm 1976, Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS) từng khoan thử trên đảo Nantucket và phát hiện nước ngọt ở độ sâu bất ngờ, gợi mở sự tồn tại của một tầng chứa nước ngoài khơi.

Sau đó, nhiều khảo sát từ Georgia đến Georges Bank cũng liên tục bắt gặp “nước ngọt hoặc nước đã nhạt mặn” dưới thềm lục địa.

Năm 2015, công nghệ chụp điện từ đã phác họa hình ảnh một bể chứa khổng lồ dưới Đại Tây Dương, có thể so sánh với tầng ngậm nước Ogallala nổi tiếng ở vùng đồng bằng nước Mỹ.

Chiến dịch Expedition 501 nhằm kiểm chứng những manh mối đó, với kinh phí 25 triệu USD từ Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ, EU và hơn chục quốc gia tham gia. Các nhà khoa học kỳ vọng tầng chứa nước có thể kéo dài từ New Jersey đến Maine, đủ cung cấp cho một đô thị cỡ New York trong nhiều thế kỷ.

Thực tế còn bất ngờ hơn - nước ngọt và gần như ngọt xuất hiện ở cả độ sâu nông lẫn sâu hơn dự đoán, cho thấy hệ thống này rộng lớn và phức tạp hơn mô hình trước đó.

Trong quá trình khoan, có lúc nước phun trào từ ống dẫn - bằng chứng rõ ràng rằng đây không chỉ là lớp trầm tích ẩm, mà là một “hồ nước” ngầm có áp lực và kết nối ngang.

Câu hỏi lớn nhất hiện giờ là nước này đến từ đâu? Một giả thuyết cho rằng đó là di sản của kỷ băng hà, khi mực nước biển thấp hơn và nước tan băng thấm vào lớp cát nay đã bị nhấn chìm.

Giả thuyết khác lại cho rằng, tầng nước vẫn liên kết với các mạch ngầm trên đất liền, được bổ sung chậm rãi qua hàng nghìn năm. Có thể cả hai cùng đúng - lớp nền từ băng hà, được “bơm thêm” bởi dòng chảy hiện đại.

Trong bối cảnh thiếu nước ngày càng trầm trọng, phát hiện này thắp lên hy vọng. Từ Cape Town từng chạm ngưỡng “Ngày không nước” năm 2018, đến các bang quanh Ngũ Đại Hồ cũng phải đối mặt thiếu nước ngầm, nguy cơ khủng hoảng đang lan rộng.

Các tầng nước ngọt dưới biển không chỉ tồn tại ngoài khơi Mỹ. Nhiều bằng chứng cho thấy chúng xuất hiện ở Nam Phi, Canada, Hawaii, Jakarta (Indonesia) và nhiều vùng ven biển khác. Tuy vậy, Expedition 501 là dự án đầu tiên có quy mô toàn cầu nhằm khoan thăm dò, lấy mẫu và lập bản đồ hệ thống này cho mục đích nghiên cứu nguồn nước.