Ruộng bậc thang ở xứ Mường

Vẻ đẹp ruộng bậc thang giữa đại ngàn xứ Mường

Ruộng bậc thang là minh chứng cho sự sáng tạo và bền bỉ của con người vùng cao trong thích nghi với địa hình đồi dốc. Ở các xã miền núi của tỉnh Phú Thọ sau sáp nhập, như Thượng Cốc (trước là xã Miền Đồi), Mường Thàng (trước là Thạch Yên), Hợp Phong (trước là Xuân Phong), hay các xóm thuộc xã Tân Lạc, ruộng bậc thang không chỉ là phương thức canh tác mà còn là dấu ấn văn hóa và cảnh quan đặc sắc.

Gần 10 năm trước, khi người viết lần đầu đặt chân đến xóm Mừng, xã Hợp Phong, đường vào còn gập ghềnh sỏi đá. Mừng khi ấy là một trong những xóm khó khăn nhất tỉnh. Nhưng khu ruộng bậc thang của bà con lại là điểm sáng nổi bật giữa khung cảnh nghèo khó. Nay, Hợp Phong đã đổi khác, du lịch cộng đồng đang hình thành tại chính xóm Mừng, nơi được coi là “nóc nhà” của xã. Với vị trí biệt lập, ruộng bậc thang đẹp và còn nguyên sơ, nơi đây đang trở thành điểm đến của du khách trong và ngoài tỉnh.

Tiếp nối hành trình, xã Mường Thàng hiện lên với dáng dấp một vùng quê giàu truyền thống, trong đó nổi bật là xóm Rớm Khánh, nơi có khu ruộng bậc thang rộng và đẹp nhất địa phương. Theo ông Bùi Văn Tương, cán bộ xã Mường Thàng, khu ruộng này chỉ cách trung tâm xã khoảng 10 phút chạy xe.

Tại đây, những thửa ruộng trải dài đến tận chân đồi, phía dưới là con suối nhỏ trong vắt chảy quanh năm, phía trên là những nếp nhà sàn rải rác theo sườn núi. Mỗi buổi sớm, ánh nắng đầu tiên chiếu qua từng thửa ruộng, phản chiếu trên mặt nước, tạo nên khung cảnh yên bình, thơ mộng.

Gia đình ông Bùi Văn Nhung sống cạnh khu ruộng, chia sẻ: “Khu ruộng bậc thang này có từ lâu lắm rồi. Từ thời ông cha chúng tôi sinh ra đã có. Đến mùa lúa thì thơm ngào ngạt. Chúng tôi tự hào vì ruộng không chỉ sản xuất lương thực, mà còn được nhiều người đến chụp ảnh, ngắm cảnh”.

Từ Mường Thàng, chỉ mất khoảng 20 phút đi theo con đường đất đỏ là sang tới Thượng Cốc, nơi được ví như trái tim ruộng bậc thang xứ Mường. Địa hình nơi đây đồi dốc chia cắt mạnh, phần lớn diện tích đất canh tác là ruộng bậc thang. Đẹp nhất là các xóm Vôi Thượng và Dóm, nơi hàng trăm bậc ruộng uốn lượn, liền mạch từ chân núi lên đến đỉnh. Xen giữa là những cánh rừng nguyên sinh và những mái nhà sàn còn giữ kiến trúc truyền thống.

Đứng từ Đồi Lè, nóc nhà của Thượng Cốc, có thể phóng tầm mắt bao quát cả vùng Cộng Hòa (trước thuộc Lạc Sơn), Tân Lạc, Mường Thàng và thung lũng ruộng bậc thang trải rộng dưới chân.

Gìn giữ giá trị văn hóa từ những thửa ruộng bậc thang

Không chỉ đẹp về cảnh quan, các khu ruộng bậc thang còn gắn liền với sinh kế và đời sống văn hóa truyền thống của người Mường. Trở lại Thượng Cốc trong những ngày trung tuần tháng 7 khi lúa vụ hè thu đã bén rẽ, xanh đồng.

Cả cánh đồng xanh mướt tràn ngập sức sống, thấp thoáng là những mái nhà sàn ẩn hiện. Tại đây, chúng tôi gặp không ít hộ vẫn giữ nếp sống truyền thống, từ kiến trúc nhà sàn đến cách canh tác, sinh hoạt. Một vài gia đình còn lưu giữ được bộ chiêng cổ của dòng họ để lại từ đời trước.

Tại Thượng Cốc, nhiều năm qua người dân đã phục hồi mô hình trồng giống quýt bản địa từng nổi tiếng trong vùng. Xen lẫn sản xuất, bà con cũng bắt đầu đón khách trải nghiệm.

Theo ông Bùi Văn Bích, cán bộ xã Thượng Cốc, trong những năm gần đây, xã đón nhiều đoàn khách đến tham quan, trải nghiệm ruộng bậc thang. Tuy nhiên, điều kiện phục vụ du lịch chưa được đầu tư, chủ yếu vẫn do người dân tự phát triển. Nếu được đầu tư bài bản về hạ tầng và các điều kiện khác thì du lịch có tiềm năng phát triển.

Cũng theo ông Bích, từ Thượng Cốc có thể tiếp tục hành trình khám phá vùng đất Mường cổ với nhiều địa danh nổi tiếng khác, như thác Mu, thảo nguyên Bãi Bùi. Với tiềm năng sẵn có, các địa phương như Thượng Cốc, Mường Thàng hoàn toàn có thể phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa, nâng cao sinh kế. Những mùa lúa chín, không khí nhộn nhịp khi gặt hái, phơi thóc, tuốt lúa... đều là những hình ảnh sinh động, có giá trị thẩm mỹ cao, rất hút khách khi được lan tỏa trên mạng xã hội hay trong các tour trải nghiệm thực tế.

Được biết, tháng 10.2022, UBND tỉnh Hòa Bình cũ đã tiến hành khảo sát, đánh giá và nghiên cứu lập hồ sơ bảo tồn Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới “Ruộng lúa bậc thang của người Mường Hòa Bình” tại các huyện Tân Lạc, Lạc Sơn và Cao Phong cũ. Sau sáp nhập địa giới hành chính, dù địa danh thay đổi, nhưng giá trị văn hóa và thiên nhiên của ruộng bậc thang vẫn còn nguyên vẹn.

Đặc biệt, tháng 10.2024, Lễ hội ruộng bậc thang gắn với phiên chợ quảng bá sản phẩm OCOP đã được tổ chức tại xã Thượng Cốc, địa phương có nhiều ruộng bậc thang nhất vùng Mường cổ. Sự kiện thu hút hàng nghìn người dân trong và ngoài tỉnh tham gia. Trong không gian rộn ràng của lễ hội, du khách được chiêm ngưỡng vẻ đẹp ruộng bậc thang mùa lúa chín, thưởng thức các món ẩm thực truyền thống và trải nghiệm đời sống bản Mường.

Chị Nguyễn Thị Mai, du khách đến từ Hà Nội, chia sẻ: “Tôi đã từng đi Mù Cang Chải, Hoàng Su Phì, nhưng khi đến Thượng Cốc thì thật sự bất ngờ. Ở đây ruộng không cao chót vót như phía Bắc, nhưng bù lại rất hài hòa, gần gũi, bao quanh là rừng xanh, bản làng của người Mường với dòng suối chảy róc rách”.

Với người Mường vùng cao, những thửa ruộng bậc thang không chỉ là tư liệu sản xuất, mà còn là nơi lưu giữ ký ức, truyền thống và bản sắc cộng đồng. Việc gìn giữ, phát huy giá trị của những thửa ruộng ấy không chỉ giúp phát triển kinh tế mà còn góp phần bảo tồn văn hóa, điều quý giá không dễ có lại nếu để mai một.