Nhật Bản - chìa khóa để tái thiết nền kinh tế Trung Quốc

Ngoại trưởng Nhật Bản đã gặp Thủ tướng Lý Cường, cũng như có các cuộc hội đàm riêng với Vương Nghị, nhà ngoại giao hàng đầu của Trung Quốc, và người đồng cấp Tần Cương.

Được biết, ông Hayashi đã dùng bữa trưa với Thủ tướng Lý Cường và tiếp tục ăn tối cùng ông Vương Nghị. Các nhà phân tích cho rằng tân thủ tướng Trung Quốc muốn nhân dịp này để bày tỏ thiện chí đối với phía Tokyo.

Việc nền kinh tế Trung Quốc trì trệ trong vài năm qua đã trở thành mối bận tâm lớn nhất của ông Lý, vì nó đặt ra thách thức chính trị lớn nhất cho Chủ tịch Tập Cận Bình, hiện đang ở nhiệm kỳ thứ ba với tư cách là nhà lãnh đạo hàng đầu đất nước tỷ dân.

Ông Lý Cường, người được giao nhiệm vụ tái khởi động nền kinh tế thứ hai thế giới, hiểu bản thân mình đang ở một vị trí chính trị khác với người tiền nhiệm. Cựu Thủ tướng Lý Khắc Cường dường như chưa bao giờ có mối quan hệ thân thiết với ông Tập. Ngược lại, vị tân thủ tướng lại là một trong những phụ tá thân cận nhất của ông Tập, từng là thư ký riêng khi ông Tập làm Bí thư tỉnh Chiết Giang.

Tại đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc tổ chức vào tháng 10 năm 2022, ông Lý Khắc Cường đã bị loại khỏi vị trí Thủ tướng, thậm chí không thể giữ được một ghế trong Ủy ban Trung ương gồm 200 thành viên mặc dù kém ông Tập hai tuổi.

Trong năm đầu tiên nhậm chức, người kế nhiệm Lý Cường cần thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế của đất nước là "khoảng 5%".

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường tiếp đón Ngoại trưởng Nhật Bản Hayashi Yoshimasa tại Bắc Kinh. Ảnh: Kyodo

Các nguồn tin cho biết Trung Quốc ban đầu cân nhắc đặt mục tiêu tăng trưởng năm nay ở mức "khoảng 5,5%", nhưng con số này đã bị hạ xuống sau khi dữ liệu tháng 2 cho thấy sự sụt giảm nghiêm trọng trong hoạt động thương mại, chủ yếu là với Mỹ.

Nói một cách đơn giản, Trung Quốc không chắc chắn về nền kinh tế của mình trong năm nay. Ngoài thương mại sụt giảm, Trung Quốc còn chứng kiến các nhà sản xuất trong nước - chìa khóa cho sức mạnh kinh tế của quốc gia - chuyển dây chuyền sản xuất ra nước ngoài.

Những khó khăn trong việc mua chất bán dẫn hiệu suất cao do quan hệ với Mỹ ngày càng xấu đi cũng sẽ cản trở đà tăng trưởng. Ngay cả mục tiêu 5% cũng không phải cột mốc dễ chinh phục.

Bản thân ông Lý đã thể hiện thái độ bi quan trong cuộc họp báo đầu tiên của mình với tư cách là thủ tướng ngay sau phiên họp thường niên của Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc. Ông nhấn mạnh rằng các công ty tư nhân đóng vai trò quan trọng trong việc vực dậy nền kinh tế.

Nếu Trung Quốc không đạt được mục tiêu tăng trưởng 5%, năng lực điều hành của ông Lý có thể sẽ bị nghi ngờ, vì ông không có kinh nghiệm trong chính quyền trung ương trước khi đảm nhận chức vụ thủ tướng.

Tất cả những người tiền nhiệm của ông đã từng là phó thủ tướng. Ngược lại, ông Lý được bổ nhiệm thẳng vào trung ương sau khi làm Bí thư Thành ủy Thượng Hải, ngay trong giai đoạn trung tâm kinh tế này hứng chịu thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế và xã hội do chính sách "Zero COVID".

Rủi ro là rất cao, nếu Thủ tướng Lý Cường không hoàn thành nhiệm vụ, bản thân ông Tập cũng có thể phải chịu trách nhiệm vì đã thăng chức cho một nhân vật thân cận chưa kinh qua vị trí nào trong chính phủ.

Vì vậy, khi phía Trung Quốc cảnh báo mạnh mẽ Ngoại trưởng Nhật bản Hayashi Yoshimasa về vấn đề Đài Loan và các vấn đề kinh tế bao gồm việc cung cấp chất bán dẫn, Bắc Kinh vẫn tôn trọng và hỗ trợ chuyến thăm của ông trong phạm vi hoàn cảnh cho phép.

Đối với Nhật Bản, câu hỏi đặt ra là liệu sự hiếu khách này có dẫn đến việc thả một nhân viên Nhật Bản của hãng dược Astellas Pharma bị giam giữ tại Trung Quốc vì cáo buộc gián điệp hay không. Liệu Thủ tướng Lý Cường có đủ năng lực và thẩm quyền để giải quyết vấn đề?

Cần phải nhắc rằng, Bộ Công an trực thuộc sự quản lý của ông Lý.

Nhưng Trung Quốc đã chuyển giao quyền lực từ chính phủ sang văn phòng Đảng trong những tháng gần đây. Đáng chú ý, ông Thái Kỳ, nhân vật số 5 trong Thường vụ Bộ Chính trị, đã được bổ nhiệm làm Chủ nhiệm Văn phòng Trung ương Đảng, một vai trò trên thực tế giống như chánh văn phòng của ông Tập.

Giống như Thủ tướng Lý, ông Thái Kỳ là một trong những phụ tá thân cận nhất của Chủ tịch Tập.

Xét về cấu trúc quyền lực hiện tại của Trung Quốc, sẽ rất khó để Thủ tướng Lý Cường tự mình hành động. Ông sẽ cần đưa vấn đề này ra trước Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị và được sự chấp thuận từ chính ông Tập.

Theo truyền thống, bộ máy an ninh quốc gia của Trung Quốc không quan tâm nhiều đến hậu quả ngoại giao khi truy lùng gián điệp. Với điều này, có thể đoán rằng mối quan hệ giữa Lý Cường và Thái Kỳ, dưới con mắt của ông Tập, sẽ là yếu tố quyết định.

Tác động của vụ bắt giữ cũng sẽ ảnh hưởng tới các doanh nghiệp Nhật Bản. Nhiều doanh nhân sẽ suy nghĩ kỹ về việc xây dựng sự nghiệp của họ với tư cách là chuyên gia về Trung Quốc.

Nền kinh tế Trung Quốc trong những năm cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21 có mức tăng trưởng thần tốc. Trong lĩnh vực kinh tế, nhà nước hiếm khi can thiệp vào công việc làm ăn của giới doanh nhân. Với việc các công ty công nghệ thông tin và kỹ thuật số tư nhân Trung Quốc phát triển mạnh mẽ, nhiều người trẻ tuổi ở Nhật Bản đã bị thu hút bởi triển vọng kinh doanh mới.

Đại dịch COVID-19 cùng chiến dịch kiểm soát các tập đoàn công nghệ hàng đầu Trung Quốc của ông Tập đã khiến tình hình thay đổi.

Hơn nữa, người trẻ Nhật Bản ngày nay ít hoặc không quan tâm đến thị trường Trung Quốc. Việc bắt giữ nhân viên Astellas có thể thúc đẩy xu hướng này.

Một yếu tố đáng chú ý là ông Lý Cường có kinh nghiệm lãnh đạo Giang Tô và Thượng Hải - hai khu vực tập trung nhiều công ty Nhật Bản. Một nguồn tin cho biết ông Lý đã say sưa nói chuyện với Ngoại trưởng Hayashi về những kỷ niệm của ông khi điều hành các nền kinh tế địa phương.

Mới gần đây, một sự kiện đã được tổ chức tại Tokyo báo hiệu chiến lược của Thủ tướng Lý Cường nhằm khai thác các giao dịch của khu vực tư nhân hai nước. Được tài trợ bởi chính quyền thành phố Tô Châu (tỉnh Giang Tô), sự kiện nhằm mục đích thúc đẩy đầu tư vào Trung Quốc. Cựu Thủ tướng Nhật Bản Hatoyama Yukio cũng đã xuất hiện tại sự kiện này.

Một diễn biến đáng chú ý khác đó là sự tái xuất của tỷ phú Jack Ma, người đồng sáng lập Alibaba. Sau nhiều tháng ở nước ngoài, bao gồm cả ở Nhật Bản, vị doanh nhân này đã xuất hiện trở lại ở Hàng Châu (tỉnh Chiết Giang), nơi đặt trụ sở của Alibaba.

Từng làm việc dưới quyền của ông Tập trong nhiều năm ở Chiết Giang, Lý Cường được cho là có quen biết Jack Ma. Sự tái xuất của vị tỷ phú họ Mã, một biểu tượng nổi tiếng của nền kinh tế khu vực tư nhân của Trung Quốc, dường như phù hợp với kế hoạch tái thiết nền kinh tế.

Vào cuối tháng 3, cựu Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã gặp cựu Thủ tướng Nhật Bản Fukuda Yasuo, người đang ở Trung Quốc để tham dự một diễn đàn kinh tế. Ông Fukuda vẫn đóng vai trò là một trong số ít các kênh đối thoại giữa hai nước láng giềng.

Liệu Trung Quốc có tiếp tục đặt vấn đề an ninh lên hàng đầu bất chấp nguy cơ làm gián đoạn các mối quan hệ kinh tế, hay sẽ giải quyết vấn đề theo kế hoạch tái thiết nền kinh tế của Lý Cường, câu này vẫn chưa rõ ràng. Chính quyền Bắc Kinh dường như đang cân nhắc các lựa chọn của mình.