Giải “bài toán” ngập úng đô thị

Ngày 17/12, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phối hợp với Tổng hội Xây dựng Việt Nam tổ chức Hội thảo “Ngập úng đô thị - Thách thức và biện pháp giảm thiểu”.

Theo thông tin từ Hội thảo, quá trình đô thị hóa nhanh những năm gần đây đã bộc lộ nhiều thách thức đối với phát triển đô thị bền vững của Việt Nam. Hiện cả nước có khoảng 900 đô thị, tỷ lệ đô thị hóa vượt 44% và dự kiến trên 50% vào năm 2030, song tình trạng bê tông hóa, san lấp ao hồ, thu hẹp kênh rạch đang làm suy giảm nghiêm trọng khả năng thoát nước tự nhiên. Thống kê đến năm 2024, các đô thị ghi nhận khoảng 397 điểm ngập, diện tích ảnh hưởng trên 900ha; ngập úng không chỉ xảy ra ở đô thị lớn mà lan rộng tới đô thị vừa và nhỏ, gây thiệt hại kinh tế ước tính 1 - 1,5% GDP đô thị mỗi năm.

Tình trạng ngập úng ngày càng nghiêm trọng, kéo dài và khó dự báo không chỉ xuất phát từ biến đổi khí hậu mà còn phản ánh những hạn chế trong quá trình đô thị hóa, hạ tầng kỹ thuật, công tác quản lý đô thị và tư duy quy hoạch. Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật về thoát nước, cấp nước chưa đồng bộ, năng lực dự báo, mô hình tính toán còn hạn chế, trong khi khả năng thích ứng của đô thị trước các rủi ro khí hậu ngày càng gia tăng vẫn chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Tham luận tại Hội thảo, các chuyên gia đã thảo luận sâu về thực trạng hệ thống thoát nước đô thị hiện nay, các nguyên nhân gây ngập úng, đặc biệt tại các đô thị lớn; kinh nghiệm quốc tế trong thoát nước đô thị và những bài học có thể vận dụng cho Việt Nam; cũng như các giải pháp giảm thiểu ngập úng trong bối cảnh biến đổi khí hậu và đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ.

Ông Trần Hoài Anh, Phó Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) cho rằng, hệ thống thoát nước của phần lớn các đô thị Việt Nam hiện nay chủ yếu là hệ thống chung, thu gom cả nước mưa và nước thải trong cùng một mạng lưới cống. Hệ thống này được hình thành từ lâu, nhiều nơi có tuổi thọ trên 40 - 60 năm, quy mô nhỏ, xuống cấp, không còn đáp ứng được yêu cầu vận hành trong điều kiện mưa lớn và triều cường, chưa được đầu tư nâng cấp hoặc mở rộng đồng bộ với quá trình đô thị hóa.

Bàn chuyện đối phó ngập úng đô thị, ThS Lê Tùng Lâm, Trưởng ban Đô thị HĐND TP Đà Nẵng cho rằng, câu hỏi đặt ra không chỉ là “Làm thế nào để giảm ngập?”, mà sâu xa hơn, là “Làm thế nào để đô thị tồn tại, phát triển và thích ứng khi nước trở thành yếu tố rất khó dự đoán và ngày càng mạnh mẽ?”.

ThS Trần Quốc Thái (Trường Đại học Xây dựng Hà Nội) cũng cho rằng, các giải pháp tình thế thường chỉ tập trung vào năng lực tiêu thoát nước. Tuy nhiên, nếu chỉ nhìn nhận ngập lụt dưới góc độ kỹ thuật thoát nước, chúng ta đang mới giải quyết phần ngọn của vấn đề. Do đó, cần chuyển sang tư duy “sống chung và dành không gian cho nước”.

Kinh nghiệm từ các quốc gia khác cũng chỉ ra rằng chỉ có quy hoạch tích hợp, gắn kết giao thông, thoát nước, không gian xanh và công nghệ quản lý thông minh mới bảo đảm phát triển đô thị bền vững. Để thoát khỏi vòng luẩn quẩn “kẹt xe - ngập lụt”, các đô thị Việt Nam cần sớm đổi mới tư duy theo hướng quy hoạch tích hợp và bao trùm (UN-Habitat), đồng thời linh hoạt vận dụng các mô hình như đô thị xanh - thông minh, đô thị nén, đô thị bọt biển và đô thị chống chịu - bền vững.

Để giải quyết ngập úng tại các đô thị vùng Đồng bằng sông Hồng cần triển khai các giải pháp tổng thể, kết hợp đồng bộ giữa kỹ thuật, cơ chế quản lý, nâng cao ý thức cộng đồng và tăng cường nguồn nhân lực. Các giải pháp kỹ thuật gồm cả công trình như nâng cao năng lực tiêu thoát, điều chỉnh quy hoạch thoát nước phù hợp với phát triển đô thị và tác động của biến đổi khí hậu, xây dựng trung tâm dữ liệu và điều hành hệ thống thoát nước đô thị...