Người trẻ dễ sập bẫy bắt cóc online vì bị cảm xúc hoảng loạn dẫn dắt

Kẻ gian điều khiển nạn nhân thực hiện theo kịch bản "bắt cóc online"

Cuối tháng 7, Công an TPHCM ghi nhận liên tiếp các vụ việc có dấu hiệu “bắt cóc online” nhắm vào sinh viên, học sinh. Không có kẻ nào đến tận nơi thực hiện hành vi bắt giữ, nhưng nạn nhân vẫn bị dẫn dụ, tự tách mình khỏi gia đình và nghe theo mệnh lệnh từ xa.

Một trường hợp gần đây nhất, sinh viên nam bất ngờ mất liên lạc với gia đình. Ngay sau đó, người thân nhận được tin nhắn đòi tiền chuộc hàng trăm triệu đồng cùng lời đe doạ “nếu không chuyển tiền sẽ bị bán sang Campuchia”. Khi công an xác minh, nạn nhân đang ở trong một khách sạn, khóa trái cửa và chỉ sử dụng một ứng dụng duy nhất để “làm việc với cơ quan điều tra”.

Một nữ sinh 17 tuổi cũng trải qua tình huống tương tự, nhận cuộc gọi video từ người lạ mặc sắc phục công an, bị cáo buộc liên quan rửa tiền và yêu cầu ra khách sạn “phối hợp điều tra”. Cô tự quay clip theo chỉ đạo, gửi thông tin cá nhân và cắt đứt toàn bộ liên lạc bên ngoài.

Theo lực lượng chức năng, đây là thủ đoạn của tội phạm công nghệ cao. Nhóm đối tượng xây dựng kịch bản lừa đảo rất chặt chẽ, tận dụng tâm lý sợ hãi và sự cả tin của người trẻ để thao túng, buộc nạn nhân tuân thủ tuyệt đối.

Thượng tá, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu – chuyên gia tội phạm học cho biết: Trong tội phạm học, hiện tượng này được gọi là sự chiếm lĩnh tâm lý. Đó là quá trình từng bước kiểm soát tinh thần nạn nhân thông qua thao túng cảm xúc bắt đầu từ sự hoang mang, dẫn đến sợ hãi, rồi tuyệt vọng và cuối cùng là phục tùng. Khi cảm xúc lấn át lý trí, người bị hại không còn đủ tỉnh táo để phân tích hay phản biện, mà chỉ phản ứng theo bản năng sinh tồn.

“Khi một người bị cuốn vào trạng thái hoảng loạn logic, họ gần như không thể suy nghĩ độc lập nữa. Họ tìm cách thoát thân, và nếu kẻ xấu đưa ra một con đường tưởng chừng hợp lý, dù đầy mâu thuẫn, họ vẫn sẽ bám vào như chiếc phao cuối cùng”, ông Hiếu lý giải.

Ngay cả sinh viên rành công nghệ cũng có thể rơi vào bẫy, bởi đây không còn là vấn đề kiến thức, mà là phản xạ trong trạng thái bất ổn. “Chúng tạo ra một kịch bản pháp lý giả, trong đó nạn nhân bị quy chụp vào những tội danh rất nghiêm trọng như rửa tiền, ma túy... Việc bị gán ghép tội danh khiến nhiều người trẻ rơi vào tâm lý tự vấn: "Liệu mình có thật sự dính dáng đến đâu đó không?". Từ đó, cảm giác tội lỗi giả định bắt đầu chi phối hành vi.” ông Hiếu chia sẻ

Ban đầu, nạn nhân có thể vẫn nghi ngờ. Nhưng sau hàng loạt chỉ dẫn có vẻ logic, cộng với đe dọa tinh vi và áp lực tâm lý liên tục, họ bắt đầu mất khả năng phản kháng. “Đây là hiện tượng ám thị tiêu cực có điều kiện. Não bộ chuyển sang trạng thái hành vi phục tùng làm theo để tránh hậu quả, thay vì phân tích đúng sai”, chuyên gia nhấn mạnh.

Dạy trẻ biết nghi ngờ là cách phòng chống lừa đảo hiệu quả nhất

Theo chuyên gia tội phạm học, một nguyên nhân khiến nhiều học sinh, sinh viên dễ rơi vào bẫy “bắt cóc online” là do thiếu sự đồng hành từ gia đình và nhà trường. Khi không có người để tham khảo hay xin ý kiến, các em thường chọn cách im lặng, đối mặt một mình và đó chính là lúc tội phạm công nghệ cao ra tay.

“Không thể cấm người trẻ dùng mạng, nhưng có thể dạy các em kỹ năng phòng vệ số”, ông Hiếu nhấn mạnh. Ông đề xuất đưa khái niệm “miễn dịch số” vào giáo dục, tức khả năng phát hiện dấu hiệu bất thường khi tương tác trực tuyến, biết nghi ngờ hợp lý và dừng lại đúng lúc. Trường học cần tổ chức mô phỏng tình huống giả danh công an, ngân hàng… để học sinh hình dung rõ cách thức lừa đảo. Gia đình nên là nơi con cái thấy an toàn khi cần chia sẻ, thay vì kiểm soát hoặc trách mắng.

Thực tế, không chỉ nạn nhân mà cả người thân cũng rơi vào khủng hoảng. Nhiều phụ huynh, vì quá lo lắng, đã mắng mỏ con cái, khiến các em càng thu mình và cảm thấy có lỗi. Theo Thượng tá Đào Trung Hiếu, đây là phản ứng cảm xúc dễ hiểu nhưng rất nguy hiểm. Việc trấn an, không đổ lỗi, và khẳng định các em là nạn nhân sẽ giúp các em mở lòng, hợp tác và phục hồi tâm lý tốt hơn.

“Trẻ không thể miễn nhiễm với lừa đảo nếu người lớn không chủ động tạo kháng thể tâm lý cho các em”, ông Hiếu khẳng định.