Bằng khả năng đoán chữ siêu việt, AI có thể trở thành nhà khảo cổ tài ba
Thử nghiệm cho thấy AI Aeneas hoàn thành tốt nhiệm vụ, ngang ngửa các chuyên gia đầu ngành.
Một công cụ AI mang tên Aeneas vừa được giới thiệu có thể thay đổi cách giới sử học giải mã các văn bản cổ đại, không chỉ nhanh hơn mà còn hiệu quả hơn.
Được phát triển bởi các nhà nghiên cứu tại Đại học Nottingham và chuyên gia từ Google DeepMind, Aeneas có khả năng đoán từ bị mất trong văn khắc cổ, thậm chí xác định vị trí và niên đại của chúng bằng cách so sánh với hàng trăm nghìn văn bản tương đồng. Công việc phân tích và đối chiếu vốn mất nhiều năm nhưng giờ có thể rút ngắn xuống chỉ vài giây.
Hệ thống mới dự đoán phần văn bản bị thiếu từ các dòng chữ bị vỡ, cũng như niên đại và nơi chúng ra đời - Ảnh: Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan.
Công cụ AI được đặt theo tên của Aeneas, một anh hùng thời Hy Lạp cổ đại và là con trai của hoàng từ Anchises của thành Troy và nữ thần tình yêu Aphrodite.
Trong thời hiện đại, Aeneas môt lần nữa tái sinh dưới dạng … chạy điện. Hệ thống AI này sử dụng cơ sở dữ liệu gồm 176.000 dòng chữ La Mã và hình ảnh kèm theo, nhằm phân tích ngữ cảnh, ngữ pháp và hình thức của văn bản để tìm ra những điểm tương đồng, qua đó hỗ trợ các nhà nghiên cứu đưa ra phán đoán chính xác hơn.
Một phiên bản trước của hệ thống đã từng điền từ thiếu trong các văn bản tiếng Hy Lạp cổ. Lần này, Aeneas mạnh mẽ hơn rất nhiều - Ảnh: Google DeepMind.
Nhóm nghiên cứu đã thử thách Aeneas bằng một dòng chữ khắc nổi tiếng tại đền Augustus ở Ankara, Thổ Nhĩ Kỳ. Có tên Res Gestae Divi Augusti, văn bản được soạn bởi Augustus, hoàng đế đầu tiên của La Mã, kể lại cuộc đời và thành tựu của ông. Thời điểm văn bản này ra đời vẫn còn gây tranh cãi.
Aeneas đã thu hẹp khoảng thời gian khả dĩ xuống còn hai mốc: khả năng cao nhất là từ năm 10 đến 20 sau Công nguyên, và khoảng thứ hai, kém khả năng hơn, là từ năm 10 đến 1 trước Công nguyên. Đây cũng chính là hai khung thời gian được đa số sử gia đồng thuận, và điều này cho thấy độ chính xác cao của Aeneas.
Một bằng khen quân sự bằng đồng của La Mã có niên đại năm 94 sau Công nguyên. Giống như hầu hết các văn khắc khác, nó không còn nguyên vẹn - Ảnh: Thea Sommerschield.
Điểm đáng chú ý là khi các nhà nghiên cứu làm việc cùng Aeneas, họ đạt kết quả tốt hơn cả khi chỉ làm một mình hoặc chỉ dựa vào AI. Công cụ này không chỉ tăng tốc độ nghiên cứu mà còn giúp khám phá những góc nhìn mới trước nay chưa từng được chú ý.
“Chúng tôi hiểu rằng AI không thể luôn đúng 100%, và không ai kỳ vọng các sử gia sẽ làm việc dựa trên giả định như vậy”, tiến sĩ Thea Sommerschield, sử gia tại Đại học Nottingham, người đồng dẫn dắt nghiên cứu nói. Ông nhấn mạnh rằng chính các sử gia là người sẽ đánh giá các gợi ý của Aeneas và quyết định đâu là phương án hợp lý nhất.
Đây không phải lần đầu AI được dùng để nối kết những mảnh ghép còn thiếu của lịch sử La Mã. Hồi đầu năm nay, một nhóm khoa học đã kết hợp kỹ thuật chụp X-quang và AI để “mở” kỹ thuật số một cuộn giấy cháy xém thu được từ thị trấn Herculaneum của La Mã, từ đó hé lộ nội dung các dòng văn bản cổ đại.
In bài viết
