“Chìa khóa” để hàng Việt vào thị trường EU

Bước sang năm thứ 6, khi Liên minh châu Âu chuyển hẳn sang mô hình phát triển bền vững, xanh hóa sâu hơn không chỉ là yêu cầu bắt buộc mà chính là “chìa khóa” để doanh nghiệp Việt đứng vững tại thị trường này.

Thị trường lớn nhưng nhiều thách thức

Sau 5 năm Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) có hiệu lực, xuất khẩu Việt Nam sang Liên minh châu Âu (EU) tăng trưởng rõ rệt. Tỉ lệ hàng hóa có chứng nhận xuất xứ ưu đãi (C/O) theo EVFTA đã tăng từ 14,8% năm 2020 lên 35,1% năm 2025 - mức cao nhất từ trước đến nay. EU hiện là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của Việt Nam, với gần như 100% hàng hóa được xóa bỏ thuế quan theo cam kết EVFTA. Cơ cấu hàng hóa hai bên ít cạnh tranh trực tiếp giúp hàng Việt có lợi thế so với nhiều quốc gia trong khu vực.

Một điểm thuận lợi khác là mạng lưới doanh nghiệp Việt kiều tại Hà Lan, Bỉ, Pháp, Ba Lan... ngày càng nhập khẩu trực tiếp hàng hóa từ Việt Nam, đưa sản phẩm vào các hệ thống cửa hàng châu Á và dần tiếp cận các siêu thị lớn của EU.

Ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho biết, giai đoạn hiện nay “là thời điểm có nhiều lợi thế nhất” cho doanh nghiệp Việt. Chỉ còn gần hai năm nữa, EU sẽ hoàn tất xóa bỏ gần 100% thuế quan theo EVFTA, tạo ưu thế lớn về giá. Ngoài ra, sau 5 năm xuất khẩu sang EU, doanh nghiệp Việt đã quen với quy định, tiêu chuẩn và có hệ thống đối tác tương đối ổn định.

Tuy nhiên, tiến trình này cũng đặt ra thách thức mới khi EU đang áp dụng cách tiếp cận mới về phát triển bền vững một cách toàn diện, dựa trên hệ thống nhiều quy định và tiêu chuẩn cao nhằm thúc đẩy chuyển đổi xanh. Các chính sách bảo hộ phi thuế quan tăng nhanh, đi kèm với những quy định ngặt nghèo như chống phá rừng, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), cơ chế điều chỉnh carbon (CBAM)... Các yêu cầu mới đang được áp dụng nhanh hơn và rộng hơn, buộc doanh nghiệp xuất khẩu phải nâng cấp toàn bộ quy trình.

Điểm mới quan trọng nhất là doanh nghiệp EU đang đi đầu trong đổi mới sáng tạo xanh, thiết kế sinh thái, kéo dài vòng đời sản phẩm, tái sử dụng nguyên vật liệu và phát triển kinh tế tuần hoàn. Đó cũng là tiêu chuẩn mà họ kỳ vọng từ các đối tác ngoài khối. Tham tán Thương mại Việt Nam tại EU Trần Ngọc Quân nhấn mạnh: “EU là thị trường làm ăn bài bản, đòi hỏi chiến lược dài hạn và nguyên tắc bền vững ngay từ khâu sản xuất. Nếu không đáp ứng, doanh nghiệp sẽ lãng phí một hiệp định rất tốt như EVFTA”.

Hành động ngay để giữ thế cạnh tranh

Theo các chuyên gia, yêu cầu xanh - sạch - tuần hoàn của EU không còn là lựa chọn mà đã trở thành điều kiện tiên quyết. Chỉ khi đáp ứng các chuẩn mực bền vững, doanh nghiệp Việt mới có thể tận dụng ưu đãi thuế quan từ EVFTA. Để thích ứng với bước chuyển này các doanh nghiệp cần tự tin đàm phán bước vào thị trường khó; đồng thời tìm hiểu cụ thể hơn các quy định và đẩy mạnh đầu tư nâng cao năng lực.

Bà Hoàng Thị Thanh Tâm, Giám đốc Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển sáng tạo Đông Dương cho biết, doanh nghiệp đã mất hai năm để hoàn thiện toàn bộ chứng chỉ liên quan đến nhà máy, thiết kế, sản phẩm nhằm đáp ứng yêu cầu của khách hàng lớn tại châu Âu. Nhờ sự chuẩn bị bài bản, công ty duy trì mức tăng trưởng xuất khẩu trên 20% vào EU trong 3 năm gần đây. “Chúng tôi không coi quy định của EU là rào cản mà là hàng rào bảo vệ để cạnh tranh với doanh nghiệp ngoại khối” - bà Hoàng Thị Thanh Tâm nói.

Theo Tham tán Trần Ngọc Quân, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Bỉ và Liên minh châu Âu, bài học then chốt nằm ở việc doanh nghiệp phải có chiến lược rõ ràng. EU không phải thị trường “giải cứu” mà là thị trường đòi hỏi tiêu chuẩn cao. Doanh nghiệp phải chủ động tham gia vào chuỗi cung ứng và chuỗi đổi mới sáng tạo của EU từ sớm. Nếu đợi đối tác châu Âu hoàn thiện toàn bộ mô hình sản xuất, doanh nghiệp Việt sẽ khó chen chân. Ông Trần Ngọc Quân cũng khuyến nghị doanh nghiệp tăng sự hiện diện tại EU qua nhiều hình thức. Thực tế cho thấy các nhà nhập khẩu EU có rất nhiều lựa chọn, nếu doanh nghiệp Việt chậm phản hồi hoặc làm việc theo cách truyền thống sẽ dễ bị bỏ lại.

Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên Ngô Chung Khanh cho rằng, EVFTA đang bước vào giai đoạn tạo lợi ích lớn nhất cho Việt Nam. Nhưng lợi thế này sẽ không kéo dài lâu khi EU đã lên kế hoạch ký thêm nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) với các quốc gia khác. “Chúng ta chỉ còn khoảng 1 - 2 năm trước khi đối thủ trong khu vực có ưu đãi tương tự” - ông Ngô Chung Khanh cảnh báo. Vì vậy, để duy trì ưu thế cạnh tranh, doanh nghiệp Việt cần hành động ngay trong việc đầu tư vào quản trị bền vững, chuẩn hóa quy trình theo tiêu chuẩn EU, chủ động hợp tác với đối tác châu Âu, tham gia sâu vào chuỗi cung ứng xanh, tăng năng lực truy xuất nguồn gốc và chuẩn bị hồ sơ kỹ thuật minh bạch.

Về mặt chính sách, các bộ, ngành, địa phương cần xây dựng các chương trình hỗ trợ riêng, đi sâu vào từng hiệp định như EVFTA để giải quyết các vướng mắc cụ thể của doanh nghiệp về phát triển bền vững. Bộ Công Thương đang nỗ lực xây dựng hệ sinh thái kết nối FTA nhằm liên kết doanh nghiệp với các cơ quan quản lý, hiệp hội và đối tác quốc tế. Bên cạnh đó, Cổng thông tin fta.gov.vn đã được thiết lập để cập nhật thông tin chính xác, giúp doanh nghiệp tra cứu các quy định, cam kết và chính sách thị trường.

Trong bối cảnh EU đang chuyển sang mô hình phát triển bền vững toàn diện, chuyển đổi xanh không chỉ là xu thế mà là “chìa khóa” để doanh nghiệp Việt giữ thị trường cũ, mở thị trường mới và tận dụng được những lợi ích lớn nhất của EVFTA.