Thanh niên vùng cao khởi nghiệp xanh, làm giàu từ du lịch cộng đồng

“Cứ nghĩ muốn có tiền phải xuống phố”

Những ngày đầu đông, con đường nhỏ dẫn vào thôn Lao Chải (xã Tả Van) nườm nượp du khách. Xen giữa những thửa ruộng bậc thang là những căn nhà gỗ treo đèn vàng ấm, mùi lá rừng thoang thoảng. Trong ngôi nhà gỗ đã được cải tạo thành homestay, Giàng A Páo – 26 tuổi, người H’Mông – đang cười vui với nhóm khách nước ngoài vừa kết thúc hành trình trekking trên triền núi.

Páo từng có ba năm làm phụ hồ ở Hà Nội. Anh kể, đó là quãng thời gian “vừa xa nhà vừa chẳng có tương lai”, nhưng vì nghèo nên đành đi. Khi đại dịch COVID-19 ập đến, mất việc, Páo buộc phải về bản.

Chính thời gian trở lại với núi rừng khiến anh nhận ra bản làng của mình có những thứ đặc biệt mà thành phố không bao giờ có. Du khách bắt đầu quay lại Sa Pa, nhiều nhóm trekking tạt vào bản, và Páo nhìn thấy cơ hội từ chính căn nhà cũ của bố mẹ.

“Lúc đầu tôi chẳng biết gì, từ tiếng Anh đến cách đón khách. Buổi tối tôi mở YouTube tự học, nghe không hiểu thì bật lại. Cái giỏi nhất của mình là hiểu bản và hiểu núi, nên cứ dựa vào cái đó mà làm”, Páo kể.

Anh sửa chữa căn nhà gỗ, giữ nguyên kiến trúc truyền thống, chỉ bổ sung thêm nhà vệ sinh khép kín và hệ thống nước nóng. Nhờ ngoại hình chất phác và thái độ thân thiện, Páo nhanh chóng trở thành người dẫn đường được du khách châu Âu yêu thích. Tour trekking của anh không chỉ đưa khách leo núi, mà còn lồng ghép trải nghiệm “một ngày làm người H’Mông” như nhuộm vải lanh, nấu thắng cố hay tập thổi khèn.

Homestay của Páo giờ đón khoảng 100 đến 150 lượt khách mỗi tháng. Mùa du lịch cao điểm, anh thuê thêm bốn thanh niên trong bản làm hướng dẫn viên và nấu ăn. Không chỉ gia đình thoát nghèo, Páo còn trở thành người truyền cảm hứng cho nhiều bạn trẻ H’Mông trong thôn.

“Ngày xưa cứ nghĩ muốn có tiền thì phải xuống phố. Bây giờ tôi tin rằng ở bản cũng có thể làm giàu, miễn là biết giữ cái đẹp của mình và làm du lịch cho tử tế”, Páo tự tin nói.

Cả cộng đồng hưởng lợi từ phát triển du lịch

Không chỉ những người từng đi xa mới mang về luồng gió mới. Ở Bắc Hà, nhiều thanh niên người Tày, H’Mông, Nùng chưa từng rời bản nhưng mạnh dạn nhìn ra cơ hội từ du lịch xanh, tạo nên những mô hình rất riêng.

Tại thôn Na Hối, Lò Văn Hậu – 24 tuổi, người Tày – được xem là “người khởi xướng lối làm du lịch nông nghiệp sạch”. Gia đình Hậu trước đây trông chờ vào mấy mảnh nương mận và đàn lợn đen, cuộc sống bấp bênh theo mùa. Nhưng sự phát triển của du lịch Bắc Hà khiến du khách tìm đến nhiều hơn để trải nghiệm chợ phiên, văn hoá Tày và các vườn mận rộng lớn. Hậu bắt đầu tự hỏi liệu bản mình có thể trở thành điểm dừng chân của du khách.

“Có lúc tôi nghĩ muốn đổi đời thì phải đi thật xa. Nhưng rồi thấy du khách mê cảnh bản mình, mê mận, mê suối, tôi quyết làm thử farmstay. Vì mình không có thế mạnh như Sa Pa, nên tôi chọn cách để du khách được sống như người bản địa”, Hậu nhớ lại.

Tận dụng mảnh đất bên suối, Hậu dựng những căn nhà gỗ đơn giản, trồng thêm mận hậu, rau sạch và nuôi vịt suối. Khách đến Na Hối không chỉ nghỉ ngơi giữa thiên nhiên, mà còn được theo Hậu đi làm nương, hái mận, đào khoai tím, nấu cá suối nướng mắc khén. Trẻ con thành phố tỏ ra thích thú khi lần đầu được nghịch nước suối, bắt cá, đốt củi.

Chị Thu Hà – du khách Hà Nội chia sẻ: “Tôi từng đi nhiều nơi nhưng rất ấn tượng với farmstay của Hậu. Ở đây không có gì hào nhoáng, nhưng giữ đúng cái hồn của người Tày. Trẻ con được trải nghiệm, còn người lớn thấy nhẹ nhõm”.

Nhờ mô hình này, gia đình Hậu thoát cận nghèo, thu nhập tăng gấp nhiều lần. Quan trọng hơn, nhiều hộ trong thôn Na Hối bắt đầu bán thêm nông sản sạch cho du khách hoặc mở gian hàng nhỏ trước nhà. Cả cộng đồng được hưởng lợi từ việc du lịch phát triển.

Đòn bẩy từ chính quyền, đoàn thể

Đằng sau sự thành công của nhiều mô hình khởi nghiệp xanh là sự hỗ trợ thầm lặng nhưng bền bỉ của các tổ chức chính trị và đoàn thể địa phương.

Tại Sa Pa, ngành Văn hoá tổ chức nhiều lớp tập huấn làm du lịch cộng đồng dành cho thanh niên người H’Mông, Dao, Giáy. Những buổi học về kỹ năng đón tiếp, nấu ăn cho du khách, giữ gìn vệ sinh môi trường hay cách làm truyền thông qua mạng xã hội đã giúp thanh niên tự tin hơn.

Chị Vàng Thị Hoa – cán bộ văn hóa cho hay: “Thanh niên vùng cao có lợi thế lớn vì họ hiểu văn hoá bản địa hơn bất kỳ ai. Chỉ cần được trang bị đúng kỹ năng, họ sẽ trở thành lực lượng làm du lịch cốt lõi. Công đoàn luôn cố gắng đồng hành bằng việc đào tạo, kết nối và hỗ trợ vốn”.

Ở Bắc Hà, chính quyền huyện triển khai chương trình hỗ trợ cải tạo nhà thành homestay, cho vay vốn ưu đãi, đồng thời phát triển mô hình thôn du lịch kiểu mẫu. Các tổ chức như Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ cũng vào cuộc mạnh mẽ. Nhiều câu lạc bộ hướng dẫn viên trẻ được thành lập, những buổi tập huấn nấu ăn truyền thống được mở đều đặn.

Nhờ sự đồng hành đó, các điểm du lịch cộng đồng ở Bắc Hà và Sa Pa đều ghi nhận tỷ lệ giảm nghèo nhanh hơn so với các khu vực không làm du lịch. Thanh niên có việc làm ngay tại quê hương, hạn chế di cư tự phát và góp phần giữ vững môi trường văn hoá ở các thôn bản.

“Thanh niên là lực lượng có khả năng tiếp cận cái mới nhanh nhất. Họ vừa giữ được bản sắc, vừa biết cách làm du lịch hiện đại. Đây chính là hướng đi quan trọng người dân vùng sâu, vùng xa giảm nghèo bền vững. Trong thời gian tới, ngành văn hóa sẽ giúp họ chuẩn hoá nghiệp vụ, hướng dẫn làm du lịch an toàn – thân thiện – không tổn hại môi trường”, lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai đánh giá.

Chìa khóa để giảm nghèo ở vùng cao

Dù nhiều mô hình đã thành công, du lịch cộng đồng ở vùng cao Lào Cai vẫn đối mặt không ít khó khăn. Một số lao động trẻ thiếu vốn đầu tư, ngoại ngữ còn hạn chế, trong khi mùa vụ du lịch lại phụ thuộc vào thời tiết. Một số điểm du lịch quá tải vào mùa cao điểm dẫn tới nguy cơ ô nhiễm môi trường và phá vỡ kiến trúc truyền thống.

Tuy vậy, các địa phương đang nỗ lực xây dựng hướng đi bền vững hơn. Việc đào tạo thực hành làm du lịch ngày càng được chú trọng. Nhiều xã triển khai chuyển đổi số, hỗ trợ thanh niên lập trang quảng bá, cập nhật lịch trekking và đặt phòng trực tuyến. Bản sắc văn hoá cũng được đặt lên hàng đầu, khuyến khích cộng đồng giữ nguyên kiến trúc nhà gỗ truyền thống, phục hồi nghề thêu, dệt, chế tác nhạc cụ.

Những thay đổi ấy, dù nhỏ, đang giúp du lịch cộng đồng phát triển theo hướng vừa tạo sinh kế, vừa bảo vệ tài nguyên.

Từ câu chuyện của Páo ở Tả Van, của Hậu ở Na Hối, hay của nhiều bạn trẻ đang ngày ngày dẫn khách qua những con dốc đá, có thể thấy rõ sự thay đổi mạnh mẽ đang diễn ra trong cộng đồng thanh niên vùng cao. Họ không chỉ làm du lịch, mà đang viết tiếp câu chuyện văn hoá của dân tộc mình bằng cách hiện đại hơn nhưng vẫn đậm tính bản địa.

“Ngày xưa, bố mẹ tôi bảo chỉ làm nương mới sống được. Bây giờ tôi thấy bản mình có nhiều thứ quý hơn cả nương. Du khách đến nhiều, nên chúng tôi càng phải giữ rừng, giữ văn hoá để còn làm du lịch lâu dài”, Páo nói, ánh mắt hướng về những triền núi phủ mây trắng.

Du lịch cộng đồng đang mở ra cánh cửa mới cho thanh niên dân tộc thiểu số tại Lào Cai. Từ những căn nhà gỗ nhỏ bên suối đến những tour trekking xuyên bản, từ những vườn mận xanh đến phiên chợ đầy sắc màu… tất cả đang trở thành nguồn lực để thanh niên làm chủ tương lai của mình.

Bằng sự hỗ trợ đúng lúc của chính quyền và các đoàn thể, cùng nỗ lực của chính những người trẻ, du lịch xanh hứa hẹn sẽ tiếp tục là hướng đi quan trọng giúp vùng cao Lào Cai giảm nghèo bền vững, phát triển hài hòa giữa kinh tế và văn hoá, giữa con người và thiên nhiên.