Tiết kiệm điện - chuyển từ cơ chế khuyến khích sang ràng buộc pháp lý

Áp lực cung ứng điện

Chị Nguyễn Trang, 24 tuổi, thuê phòng trọ ở phố Dịch Vọng, phường Cầu Giấy (Hà Nội) với giá 3,2 triệu đồng mỗi tháng, tiền điện được tính 4.000 đồng/kWh. Trong kỳ thanh toán tháng 8, chị Trang sử dụng hết 254kWh, tương đương hơn 1 triệu đồng tiền điện.

Hóa đơn tiền điện ngang 30% tiền thuê nhà cho thấy sự bất thường. Đây cũng là vấn đề mà người dân phản ánh gần đây. Trong những ngày đầu tháng 9, hiện tượng hóa đơn tiền điện tăng cao đột biến ở nhiều địa phương, mặc dù nhiều khu vực trải qua mưa lũ, thậm chí mất điện kéo dài. Ngành điện đã kiểm tra và xác định có nhiều nguyên nhân: Từ việc rò rỉ đường dây do mưa bão, thiết bị hư hỏng, cho đến thực tế nắng nóng kéo dài khiến nhu cầu sử dụng điện sinh hoạt tăng đột biến.

Số liệu của Tổng Công ty Điện lực miền Bắc (EVNNPC), tháng 8.2025 ghi nhận công suất cực đại lên tới gần 19.000 MW, cao hơn kỷ lục trước đó chỉ vài tuần. Sản lượng điện thương phẩm đạt mức 393,09 triệu kWh trong một ngày - con số chưa từng có.

Trong khi phụ tải tăng mạnh, ngành điện lại phải căng mình khắc phục sự cố do bão lũ, bảo đảm lưới điện an toàn. Rõ ràng, bài toán cung - cầu điện năng ngày càng khó khăn. Nhu cầu điện vẫn tăng đều hằng năm cùng với tốc độ phát triển kinh tế, đô thị hóa, công nghiệp hóa. Trong khi đó, việc mở rộng nguồn điện, nhất là nguồn năng lượng tái tạo, còn gặp nhiều vướng mắc về cơ chế, vốn đầu tư, giải tỏa công suất.

Theo EVN, trước tình hình này, tiết kiệm điện không chỉ là một khẩu hiệu mang tính vận động, mà phải trở thành hành động thiết thực của từng hộ gia đình, từng cơ quan, doanh nghiệp. Thực tế cho thấy, chỉ cần những thay đổi nhỏ cũng giúp giảm đáng kể mức tiêu thụ.

Nếu sử dụng hiệu quả, Việt Nam có thể tiết kiệm 8-10% tổng nhu cầu điện hằng năm, tương đương hàng tỉ kWh. Đây là “nguồn điện ảo” góp phần quan trọng vào bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Ông Bùi Minh Đại - Phó Giám đốc Công ty Điện lực Tuyên Quang - cho biết: “Tiết kiệm điện không chỉ giúp người dân giảm hóa đơn tiền điện, mà còn giảm áp lực cho ngành điện, giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ môi trường. Chúng ta cần coi đây là thói quen văn minh trong tiêu dùng”.

Nghị quyết 70 - thêm cơ sở để tăng cường tiết kiệm điện

Ban hành ngày 20.8.2025, Nghị quyết số 70-NQ/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã nhấn mạnh việc “coi trọng sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả”. Trong đó đặt vấn đề tiết kiệm điện lên hàng đầu.

Trong hơn một thập kỷ qua, Việt Nam đã duy trì mức tăng trưởng kinh tế cao, kéo theo nhu cầu năng lượng tăng trưởng mạnh mẽ. Tốc độ tăng tiêu thụ điện bình quân trên 9%/năm khiến các nguồn cung truyền thống như thủy điện, than và khí đối mặt với sức ép lớn. Nguồn năng lượng sơ cấp trong nước có dấu hiệu suy giảm, trong khi lượng than và khí nhập khẩu ngày một gia tăng. Trước yêu cầu vừa đáp ứng đủ nhu cầu phát triển, vừa thực hiện cam kết tại COP26 và COP28 về phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, vấn đề tiết kiệm và sử dụng năng lượng hiệu quả trở thành một trong những giải pháp cấp thiết nhất.

Chính trong bối cảnh đó, Nghị quyết 70 ra đời với mục tiêu tiết kiệm 8 - 10% tổng tiêu thụ năng lượng cuối cùng so với kịch bản phát triển bình thường, đồng thời giảm từ 15 - 35% phát thải khí nhà kính trong giai đoạn tới. Đây là những con số vừa mang tính thách thức, vừa thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ của Đảng trong việc bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia và hướng đến phát triển bền vững.

Điểm nổi bật của Nghị quyết 70 là việc lần đầu tiên đưa ra các chỉ tiêu tiết kiệm năng lượng mang tính bắt buộc cho từng ngành, từng địa phương. Thông điệp của nghị quyết rất rõ ràng: Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (đặc biệt là tiết kiệm điện) không chỉ là hành động khuyến khích mà là yêu cầu gắn liền với trách nhiệm phát triển kinh tế.

TS. Ngô Trí Long- chuyên gia kinh tế - cho rằng, sức ép này chính là động lực để doanh nghiệp chuyển đổi. Nếu tận dụng tốt, đây không chỉ là cơ hội giảm phát thải mà còn giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, hội nhập sâu hơn vào các chuỗi giá trị xanh toàn cầu.

Tác động của nghị quyết không chỉ dừng lại ở cấp độ doanh nghiệp hay ngành nghề, mà còn lan tỏa đến từng hộ gia đình, từng cộng đồng. Việc lựa chọn thiết bị dán nhãn năng lượng, lắp đặt điện mặt trời mái nhà, thay đổi thói quen sử dụng điện… sẽ trở thành những hành động thiết thực, góp phần vào mục tiêu chung. Như TS Ngô Trí Long nhấn mạnh: “Tiết kiệm năng lượng, trong đó có tiết kiệm điện không chỉ là chuyện của nhà máy, mà còn bắt đầu từ thói quen của mỗi hộ gia đình”.

Chuyển từ cơ chế khuyến khích sang ràng buộc pháp lý

Một điểm đột phá khác của Nghị quyết 70 là chuyển từ cơ chế khuyến khích sang ràng buộc pháp lý.

Thực tế nhiều năm qua, tiết kiệm năng lượng thường gặp khó khăn ở khâu giám sát và chế tài. Nghị quyết đã định hướng rõ ràng rằng phải tăng cường trách nhiệm giải trình, thiết lập chế tài đủ mạnh, gắn việc thực hiện tiết kiệm năng lượng với cấp phép đầu tư, ưu đãi tín dụng, thậm chí áp dụng các biện pháp xử phạt nếu không đạt yêu cầu.

Cơ hội mà Nghị quyết mang lại là rất lớn. Doanh nghiệp giảm chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh, người dân tiết kiệm chi phí sinh hoạt, Nhà nước giảm áp lực đầu tư nguồn điện mới và Việt Nam khẳng định uy tín quốc tế trong thực hiện cam kết khí hậu. Tuy nhiên, thách thức cũng không ít, từ chi phí đầu tư công nghệ cao, khó khăn tiếp cận vốn tín dụng xanh, cho đến thói quen tiêu dùng năng lượng lãng phí của người dân. Chính vì vậy, sự đồng bộ trong chính sách, sự hỗ trợ về tài chính, cùng với những chiến dịch truyền thông thay đổi hành vi xã hội là yếu tố không thể thiếu.

Điểm nhấn quan trọng hơn cả là Nghị quyết 70 mở đường cho việc hình thành một thị trường năng lượng minh bạch, cạnh tranh, gắn với chuyển đổi xanh. Khi tiết kiệm năng lượng trở thành bắt buộc, doanh nghiệp buộc phải minh bạch thông tin, tối ưu chi phí và đổi mới công nghệ.

Cùng với Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (có hiệu lực từ ngày 1.1.2026), Nghị quyết 70 sẽ tạo ra áp lực buộc các ngành kinh tế, các địa phương và từng hộ gia đình thay đổi thói quen sử dụng năng lượng, tiết kiệm điện. Nếu được triển khai đồng bộ, Việt Nam không chỉ đạt mục tiêu tiết kiệm 8 - 10% năng lượng mà còn có thể vượt xa, trở thành hình mẫu về phát triển năng lượng bền vững trong khu vực ASEAN.

Ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh: Thách thức lớn nhưng tính khả thi cao

Điện sinh hoạt chủ yếu phụ thuộc vào thói quen và thời gian có mặt ở nhà. Có gia đình sử dụng điện gần như 24/24, trong khi có những hộ chỉ tiêu thụ nhiều vào buổi tối sau giờ làm việc. Do đó, cần phân biệt và có giải pháp phù hợp.

Với những hộ có người ở nhà thường xuyên, cần bố trí hài hòa nhu cầu sử dụng điện trong ngày. Một chiếc tivi bật liên tục 10 tiếng/ngày có thể tiêu thụ hơn 1,5 kWh điện, làm hóa đơn cuối tháng tăng đáng kể. Tương tự, điều hòa không khí chiếm tới 40-60% chi phí điện gia đình. Ngoài ra, việc sử dụng tủ lạnh, tủ đông mở cửa nhiều lần hay chất quá đầy cũng làm tiêu tốn năng lượng. Một giải pháp quan trọng đang được Chính phủ khuyến khích là lắp đặt điện mặt trời mái nhà. Nhờ đó, hộ gia đình có thể tận dụng nguồn điện tự sản xuất vào ban ngày, đặc biệt là giờ cao điểm trưa, giúp giảm tải cho hệ thống và giảm chi phí sinh hoạt.

Một số trường hợp hóa đơn điện tăng cao bất thường có thể do rò rỉ điện từ dây dẫn, đầu nối kém chất lượng hoặc ẩm mốc. Vì vậy, hộ gia đình cần thường xuyên kiểm tra, bảo dưỡng thiết bị và hệ thống điện. Thậm chí, những yếu tố nhỏ như côn trùng chui vào ổ cắm cũng có thể gây chập chờn, làm thiết bị hoạt động kém hiệu quả. Đối với hộ gia đình, tiết kiệm năng lượng không chỉ là thay đổi thói quen sử dụng mà còn cần chú ý đến việc bảo dưỡng, kiểm tra định kỳ hệ thống điện, từ đó vừa giảm chi phí, vừa đảm bảo an toàn và hiệu quả lâu dài.

Ông Cù Huy Quang, Trưởng phòng Hiệu quả năng lượng và Chuyển đổi xanh, Cục Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững, Bộ Công Thương: Sử dụng năng lượng tiết kiệm là vì tương lai con cháu chúng ta

Tôi muốn nhắn gửi tới người dân rằng, việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả không chỉ vì lợi ích của bản thân hôm nay, mà còn vì tương lai của con cháu chúng ta và một xã hội xanh, bền vững. Hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ: Dùng thiết bị hiệu suất cao, rèn luyện thói quen tiết kiệm điện trong sinh hoạt hằng ngày, để góp phần bảo vệ môi trường sống chung.

Ông Phạm Viết Thạch, Phó Trưởng ban Môi trường và Phát triển bền vững, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN): Tiết kiệm điện không hề phức tạp

Tiết kiệm điện không hề phức tạp, đôi khi chỉ là những hành động nhỏ như tắt thiết bị không cần thiết, hay tắt bớt một bóng đèn. Nếu mỗi hộ gia đình tiết kiệm, cả cộng đồng sẽ tiết kiệm được lượng điện khổng lồ, giảm áp lực đầu tư xây thêm nhà máy mới. Đặc biệt, trong ngày nắng nóng, tiết kiệm điện còn giúp giảm nguy cơ sự cố, đảm bảo cung cấp điện ổn định.

EVN giao các tổng công ty điện lực, công ty điện lực phối hợp với địa phương và cơ quan truyền thông để ký cam kết tiết kiệm điện với khách hàng thuộc nhiều nhóm: Hộ gia đình, cơ quan hành chính, cơ sở công cộng, doanh nghiệp sản xuất. Các giải pháp cụ thể bao gồm: Thay thế thiết bị hiệu suất cao (đèn LED, điều hòa inverter, động cơ hiệu suất cao), vận động “tắt thiết bị khi không sử dụng”, và triển khai hệ thống giám sát điện năng tiêu thụ.

Ngoài ra, EVN đã tích hợp thêm công cụ số giúp khách hàng theo dõi và điều chỉnh hành vi sử dụng: Thông tin chi tiết về tình hình sử dụng điện trên hóa đơn điện tử của khách hàng như so sánh cùng kỳ, so sánh mức trung bình trong khu vực; công cụ tính hóa đơn tiền điện, công cụ ước tính điện năng sử dụng trên website của EVN và các Tổng công ty Điện lực (TCTĐL).

Kết quả, nhiều đơn vị và hộ gia đình đã giảm được từ 5-10% lượng điện tiêu thụ hàng năm, góp phần giúp EVN cùng cả nước đạt mục tiêu tiết kiệm tối thiểu 2% điện năng mỗi năm.

Vừa qua, trong một báo cáo của Tổng công ty Điện lực miền Nam, một trường hợp đáng chú ý là hộ kinh doanh nhỏ kết hợp nhà trọ và ăn uống tại Tây Ninh. Sau khi đầu tư hệ thống điện mặt trời công suất khoảng 5 kWp từ 3-4 năm trước, nhờ sử dụng điện năng lượng mặt trời kết hợp các biện pháp tiết kiệm khác như điều hòa đặt 28-29°C, nhắc nhở sinh viên tiết kiệm, gia đình anh giảm sử dụng từ 1.000 kWh/tháng xuống còn 400 kWh, tiết kiệm hơn 3 triệu đồng/tháng.

Đây là minh chứng cho thấy, với giải pháp phù hợp, hộ kinh doanh nhỏ hoàn toàn có thể chủ động tiết kiệm năng lượng một cách hiệu quả.

Thu Hiền - Tuyết Lan ghi