Giải pháp tổng thể để chấm dứt tình trạng cứ mưa lớn là ngập sâu tại Hà Nội

Đầu tư nhiều cho lĩnh vực thoát nước nhưng chưa hiệu quả

Trận mưa lớn sáng 7.10 khiến nhiều khu vực, tuyến đường của Hà Nội ngập sâu. Mọi hoạt động, sinh hoạt thường nhật của người dân bị xáo trộn, giao thông tê liệt trước biển nước mênh mông, nhiều trường học phải gửi thông báo nghỉ học gấp, một số cơ quan, đoàn thể cũng phải hủy lịch sự kiện, một bộ phận công nhân phải nghỉ làm. Tình trạng này khiến người dân đặt câu hỏi đâu là nguyên nhân khiến Hà Nội "cứ mưa là ngập" và Thủ đô có giải pháp gì để không tái diễn kịch bản ngập úng.

KTS Trần Huy Ánh - Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Việt Nam - cho biết, từ năm 2008 đến nay, Hà Nội đã chi rất nhiều tiền đầu tư cho lĩnh vực thoát nước, song hiệu quả chưa tương xứng. Ông nhắc lại, cách đây 17 năm, Trường Đại học Xây dựng từng tổ chức một hội thảo khoa học chỉ ra rằng có tới 80% diện tích “bán ngập” của thành phố đã bị san lấp.

“Điều đó có nghĩa là đô thị hóa phát triển đến đâu thì phần diện tích bán ngập - vốn là không gian dự trữ nước tự nhiên lại bị thu hẹp đến đó. Số lượng các điểm ngập phát sinh mới, theo tôi, sẽ ngày càng mở rộng, tình trạng ngập kéo dài hơn, sâu hơn, bởi chúng ta không còn không gian chứa nước mưa khi lượng mưa vượt quá khả năng thiết kế”, KTS Trần Huy Ánh phân tích.

GS.TS Nguyễn Việt Anh - Phó Chủ tịch Hội Cấp thoát nước Việt Nam cũng nhận định, những trận mưa gần đây đều có cường độ rất lớn, mang tính cực đoan, vượt xa khả năng thiết kế của hệ thống thoát nước hiện nay. Trong khi đó, diện tích Hà Nội hiện đã hơn 3.000km2, gấp 10 lần so với trước đây, nhưng hệ thống hạ tầng thoát nước lại chưa được mở rộng và nâng cấp tương xứng. “Rõ ràng là thành phố vẫn chưa thích ứng được với những trận mưa cực đoan như thế này”, ông Việt Anh nói.

Theo GS.TS Nguyễn Việt Anh, sự phát triển dày đặc của các khu đô thị mới đã khiến bề mặt tự nhiên bị bê tông hóa, làm cho nước mưa tập trung rất nhanh vào hệ thống cống. “Khi tiết diện cống không đủ lớn để thoát hết nước, ngập là điều tất yếu. Trước đây, phía sau các khu dân cư thường là ruộng, có khả năng tiêu thoát nước tự nhiên. Nay, xung quanh đều là nhà cao tầng, đường bê tông, người dân ở đó nghiễm nhiên trở thành “rốn lũ”. Đặc biệt, các khu vực như Phú Đô, Tây Mỗ là ví dụ điển hình”, ông Việt Anh nêu rõ.

GS.TS Nguyễn Việt Anh cũng giải thích nguyên tắc kỹ thuật của thoát nước đô thị, khi bê tông hóa thay thế cho mặt nước, mặt ruộng, nước mưa tập trung rất nhanh vào cống. Một trận mưa bao giờ cũng có dạng đường cong - khi mưa tăng dần thì lưu lượng nước tăng, đến đỉnh rồi giảm dần. Điều quan trọng là phải xử lý được phần đỉnh của trận mưa.

"Nếu để toàn bộ lượng nước đổ dồn ngay vào cống thì dù tiết diện có lớn đến đâu cũng không thể chứa nổi. Vì vậy, cần làm chậm dòng chảy bằng cách giữ nước tạm thời ở các hồ, bể chứa. Khi đó, dù tiết diện cống nhỏ, hệ thống vẫn có thể đáp ứng được", GS Nguyễn Việt Anh nói.

Ông cũng nhấn mạnh: “Nguyên tắc của thoát nước mưa là phải làm chậm dòng chảy trước khi nó vào cống. Nếu không làm được điều đó, dù có chi nhiều tiền đến đâu, Hà Nội vẫn sẽ ngập. Chưa kể, việc kết nối giữa hệ thống thoát nước trong các khu đô thị mới với mạng lưới bên ngoài hiện còn rất yếu, khiến hiệu quả toàn hệ thống bị hạn chế”.

Tách hệ thống nước mưa khỏi hệ thống nước thải

Theo GS.TS Nguyễn Việt Anh, Hà Nội có thể học tập kinh nghiệm của Đài Loan (Trung Quốc) trong việc quản lý thoát nước đô thị.

"Ở Đài Loan, khi xây dựng các công trình mới, chủ đầu tư bắt buộc phải bố trí bể nước ngầm để chứa nước mưa. Chúng tôi đang đề xuất quy định tương tự: Công trình có diện tích mái từ 1.000m2 trở lên phải có bể chứa nước mưa, và các bể này phải được kết nối trực tiếp với hệ thống thoát nước đô thị, giống như nguyên lý vận hành của các hồ điều hòa có trạm bơm tiêu, phải hạ thấp mực nước trước khi mưa lớn để tạo dung tích trữ nước", ông Việt Anh cho biết.

Nói với Lao Động, PGS.TS Vũ Thanh Ca - Giảng viên cao cấp Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội - cho rằng, nhiều khu đô thị mới chưa có hệ thống thoát nước hoạt động hiệu quả nên cứ mưa là ngập. Các dự án chống ngập tuy được đầu tư nhưng triển khai rất chậm, khiến tác dụng điều tiết và tiêu thoát nước còn hạn chế. Trong khi đó, chỉ một phần nhỏ diện tích của Hà Nội hiện có hệ thống thoát nước mưa riêng biệt với hệ thống nước thải, gây khó khăn lớn cho việc làm sạch sông, hồ.

Theo PGS.TS Vũ Thanh Ca, việc cấp thiết trước mắt là đẩy nhanh tiến độ các công trình chống ngập cục bộ theo quy hoạch. Biến đổi khí hậu đang làm xuất hiện các trận mưa cực đoan với cường độ mạnh hơn, thời gian ngắn hơn và mức độ ngập nặng hơn, trong khi việc đầu tư nâng cấp hệ thống chống ngập lại đòi hỏi nguồn vốn lớn và thời gian dài.

Ông Ca dẫn chứng: “Những đề xuất về việc xây dựng hồ điều hòa ngầm nghe thì hợp lý nhưng đòi hỏi chi phí khổng lồ, khó đáp ứng trong điều kiện hiện nay. Hơn nữa, chưa chắc mô hình này có thể phát huy hiệu quả trong tương lai, khi biến đổi khí hậu khiến mưa lớn gia tăng về tần suất và cường độ”.

Vì vậy, theo ông, Hà Nội cần kết hợp giữa giải pháp cứng, tức là từng bước hoàn thiện, nâng cấp hệ thống thoát nước và điều tiết chống ngập - với giải pháp mềm, chi phí thấp hơn nhưng mang lại hiệu quả giảm thiệt hại rõ rệt.

Một trong các giải pháp mềm được ông đề xuất là xây dựng và vận hành hệ thống cảnh báo ngập cục bộ, có khả năng hỗ trợ chính quyền ra quyết định linh hoạt khi mưa lớn. “Hiện nay, công tác dự báo mưa đã có độ chính xác cao. Nếu kết hợp với hệ thống cảnh báo ngập, chúng ta có thể tính toán và dự báo khu vực ngập, từ đó chủ động cho học sinh nghỉ học, học trực tuyến, hay cho phép các cơ quan, doanh nghiệp làm việc từ xa để giảm thiệt hại do ngập lụt. Với năng lực công nghệ hiện tại, hệ thống này hoàn toàn có thể được xây dựng và đưa vào vận hành sớm”, ông Ca nói.

Bên cạnh đó, chuyên gia này cũng nhấn mạnh cần tăng cường xây dựng hồ điều hòa lộ thiên, công viên cây xanh, và sử dụng vật liệu thấm nước cho vỉa hè. Những giải pháp này vừa giúp tăng khả năng thấm và lưu giữ nước mưa, vừa tạo cảnh quan và cải thiện môi trường đô thị.

PGS.TS Vũ Thanh Ca kiến nghị Hà Nội sớm ban hành quy định bắt buộc tách hệ thống thoát nước mưa khỏi hệ thống thoát nước thải, đồng thời yêu cầu tất cả các công trình và khu đô thị mới phải tuân thủ nghiêm túc quy định này, nhằm góp phần làm sạch sông, hồ và cải thiện chất lượng môi trường đô thị trong dài hạn.