“Bóng đen”- deepfake đang trùm lên không gian số

Hàng loạt vụ việc trên thế giới là lời cảnh báo rõ ràng

Nhiều quốc gia đã đối mặt với hậu quả. Không ít chính trị gia bị dựng video phát ngôn sai sự thật, gây hoang mang dư luận; doanh nghiệp bị lừa hàng triệu USD khi lãnh đạo “giả” gọi điện yêu cầu chuyển tiền; thậm chí trong một số cuộc xung đột, deepfake được sử dụng để tuyên truyền, gieo rắc tâm lý hoang mang chiến thuật cho lực lượng tham chiến. Đáng lo hơn, trình độ deepfake hiện nay ngày càng được nâng cao: Gương mặt thật - giả khó phân biệt ngay cả với người có kinh nghiệm, còn giọng nói và ngữ điệu được tái tạo gần như hoàn hảo. Các chuyên gia cảnh báo: “Trong thế hệ chiến tranh thông tin mới, deepfake có thể thay thế tiếng súng đầu tiên”.

Đối với Việt Nam, nguy cơ không chỉ đến từ lừa đảo cá nhân, mà còn từ các hoạt động chống phá có tổ chức. Các thế lực thù địch hoàn toàn có thể: Giả mạo phát biểu của lãnh đạo Đảng, Nhà nước để kích động, chia rẽ, bôi nhọ; dựng video “mệnh lệnh quân sự”, tạo hình ảnh, clip xuyên tạc hoạt động của quân đội, công an, phục vụ mục tiêu chống phá lâu dài; tung tin giả về sự cố, tình hình an ninh, thiên tai, gây rối loạn tâm lý trong cộng đồng. Đây là dạng tấn công “không tiếng súng”, nhưng có thể làm suy giảm niềm tin, khiến xã hội rơi vào trạng thái nghi ngờ, rối loạn nhận thức, điều mà các thế lực thù địch mong muốn.

Khi một video giả có thể làm rúng động cả xã hội

Vấn đề lớn nhất không nằm ở công nghệ, mà ở tâm lý người xem. Người dân có xu hướng tin vào những gì “nhìn thấy, nghe thấy”, nhất là khi video giả được làm tinh vi và gắn với sự kiện nóng. Trong điều kiện mạng xã hội lan truyền nhanh, một video deepfake xuất hiện lúc 2 giờ sáng có thể khiến hàng triệu người hoang mang đến 6 giờ sáng. Nỗ lực phản bác, gỡ bỏ, giải thích luôn đến muộn hơn sự lan truyền. Cơ chế vận hành của tin giả là: “Về mặt tâm lý, sự hoang mang luôn chạy trước sự thật”. Đây là lý do deepfake trở thành vũ khí thông tin cực kỳ nguy hiểm.

Tại sao deepfake ngày càng khó nhận diện?

Ba yếu tố khiến deepfake “tiến hóa” nhanh: 1. Mô hình AI ngày càng mạnh: Chỉ cần vài ảnh chân dung hoặc vài đoạn ghi âm ngắn là có thể ghép giọng và gương mặt. 2. Dữ liệu công khai quá nhiều: Lãnh đạo, người nổi tiếng, cơ quan tổ chức đều có lượng lớn video, hình ảnh công khai trên mạng - là “nguyên liệu” để kẻ xấu khai thác. 3. Công cụ deepfake miễn phí tràn lan: Nhiều ứng dụng phổ thông có thể tạo video giả trong 60-90 giây. Với những yếu tố trên, deepfake không còn là vũ khí của những “hacker chuyên nghiệp”, mà bất kỳ ai thiếu ý thức cũng có thể tạo ra sản phẩm nguy hiểm.

Xây dựng “lằn ranh đỏ” cho cộng đồng

Để không gian số an toàn, cần sự chủ động từ nhiều phía:

Với cơ quan quản lý: Cần xây dựng hành lang pháp lý mạnh mẽ về xử lý sản phẩm deepfake. Tăng năng lực giám sát, phát hiện sớm video giả mạo. Hợp tác chặt chẽ với nền tảng mạng xã hội nhằm bóc gỡ nội dung độc hại.

Với lực lượng báo chí - truyền thông: Thông tin nhanh, chính xác để “đi trước tin giả”. Thực hiện kiểm chứng mạnh mẽ, hướng dẫn người dân cách nhận diện video nghi vấn. Chủ động phản bác kịp thời các sản phẩm deepfake liên quan đến lĩnh vực chính trị, an ninh, quốc phòng.

Với mỗi người dân: Không chia sẻ vội các video chưa được kiểm chứng. Nhận biết các dấu hiệu bất thường (khớp môi, ánh sáng, bóng đổ, âm sắc giọng). Giữ thái độ tỉnh táo trước các nội dung “giật mình” hoặc kích động cảm xúc.

Trong thời đại AI, niềm tin trở thành tài sản chiến lược. Ai kiểm soát được niềm tin, người đó kiểm soát dư luận; ai làm suy yếu niềm tin, người đó có thể gây bất ổn cả một xã hội. Deepfake là một trong những công cụ nguy hiểm nhất để tấn công vào niềm tin ấy. Đây không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà là vấn đề của an ninh quốc gia, chủ quyền số và sức đề kháng xã hội. “Lằn Ranh Đỏ - AI” sẽ tiếp tục đi sâu vào những góc khuất của công nghệ này, nhằm giúp bạn đọc chủ động tự vệ, nhìn rõ sự thật sau các ảo ảnh do AI tạo ra.