GSTS Võ Tòng Xuân chữa bệnh trầm cảm cho… nhà báo Mỹ

“Bác sĩ lúa” trị bệnh trầm cảm

Đầu thập niên 80, GSTS Võ Tòng Xuân được chọn làm thành viên Hội đồng tín thác của Viện Nghiên cứu lúa quốc tế - IRRI (Philippines) và chính nơi đây, nhà khoa học được mệnh danh "Bác sĩ lúa" khởi đầu hành trình giúp nhà báo người Mỹ điều trị thành công bệnh trầm cảm. Trong số đó các nhà khoa học GS Xuân thường xuyên tiếp xúc tại IRRI có Tiến sĩ Thomas Hargrove (còn gọi là Tom) - Giám đốc Nhà Xuất bản của IRRI. Khi biết GS Xuân đang công tác ở Trường Đại học Cần Thơ thuộc vùng ĐBSCL, ông Tom ưu tiên cho nhiều sách và thỉnh thoảng còn mời đến nhà chơi. Trong những buổi trò chuyện, GS Xuân được biết ông Tom từng đến Việt Nam trong thời chiến tranh.

Trước khi nhập ngũ, ông đã tốt nghiệp Đại học Texas A&M với hai văn bằng về khoa học nông nghiệp và báo chí. Tháng 6.1969 ông Tom được điều động đến Việt Nam với quân hàm trung úy. Đây cũng chính là cột mốc khiến ông Tom mắc chứng trầm cảm mang tên “Hội chứng Việt Nam”.

Đến Việt Nam, ông Tom được đưa đóng quân ở Chương Thiện (sau này là Hậu Giang). Lúc này Tổ chức Phát triển quốc tế Mỹ (USAID) thuê thêm một kỹ sư nông nghiệp Joe One (Philippines) sang hỗ trợ ông Tom lo phân phối lúa giống IR5, IR8 và tập huấn cho nông dân trồng.

Tuy nhiên, đây là vùng thường xuyên giao tranh giữa lực lượng cách mạng và quân đội Việt Nam Cộng hòa. Mỗi lần chiến trận xảy ra, ông Tom tận mắt chứng kiến cảnh chết chóc…

Năm 1970, trở về Mỹ, ông Tom rời quân đội, học lấy bằng tiến sĩ và bắt đầu làm việc tại Viện IRRI vào 1973. Tuy nhiên, trong lòng luôn đeo nặng nỗi ám ảnh chết chóc… khiến ông Tom bị trầm cảm.

Khi được Susan - vợ ông Tom - nhờ giúp ông thoát khỏi căn bệnh trầm cảm, GS Xuân khuyên là nên sang Việt Nam một lần để “mắt thấy, tai nghe” sự thay da đổi thịt ở Việt Nam... có thể sẽ thoát chứng bệnh trầm cảm.

Đây là sự táo bạo, bởi lúc này Việt Nam mới khởi động công cuộc đổi mới, còn ông Tom vẫn ôm nặng nỗi ám ảnh. Biết là khó, nhưng GS Xuân không bỏ cuộc.

Lần công tác tiếp theo, GS Xuân tranh thủ gặp riêng ông Tổng Giám đốc IRRI rồi trình bày ý nguyện và đề nghị hỗ trợ để Tom sang Việt Nam dưới danh nghĩa “nắm lại tình hình phát triển giống lúa của IRRI”. Thế là năm 1988, ông Tom trở lại Việt Nam.

Khi được đích thân ông Tư Rạng - Phó Chủ tịch UBND huyện Long Mỹ (Hậu Giang) hướng dẫn đến gặp ông Ba Liên, người mà ông Tom biết khi đóng quân ở đây, TS Tom tỏ ra rất ngạc nhiên khi biết ông Liên là chú của ông Tư Rạng - người từng là chỉ huy du kích cách mạng vùng này.

Khi ông Tom hỏi ông Tư Rạng vì sao lúc đóng quân ở đây, nhiều cố vấn Mỹ bạn tôi đã bị bắn chết, nhưng tôi vẫn an toàn, ông Tư Rạng chân tình: “Vì chúng tôi biết anh chỉ lo giúp nông dân ở đây trồng lúa”.

Nghe xong, ông Tom khóc vì quá xúc động. Và nhiều ngày sau, khi đi thăm các trọng điểm lúa của miền Tây, ông Tom tiếp tục cảm kích thái độ đối xử của lãnh đạo địa phương Việt Nam theo tinh thần “khép lại quá khứ để hướng đến tương lai tươi sáng hơn".

Món quà “Thần nông”

Sau chuyến đi đó, ông Tom như lột xác, tinh thần phấn chấn, gương mặt rạng ngời. Ông đã viết lại và cho xuất bản quyển sách “A Dragon Lives Forever: War and Rice in Vietnam's Mekong Delta 1969-1991, and Beyond” (“Một con Rồng bất tử: Chiến tranh và lúa ở ĐBSCL của Việt Nam 1969-1991 và xa hơn nữa”). Đặc biệt là xem GS Xuân như ân nhân và dành cho nông dân ĐBSCL nhiều sự quan tâm hơn, như: tặng thêm nhiều sách cho các thư viện nông nghiệp, tranh thủ kinh phí quốc tế để in sách khuyến nông cho Việt Nam... Đặc biệt là việc tặng giống lúa IR 50404.

Thông qua GS Xuân, được biết với phổ thích nghi rộng trên nhiều nền đất phèn, phù sa, nhiễm mặn, lại nhẹ chăm sóc, cho năng suất khá, giống lúa IR50404 rất thích hợp với điều kiện ĐBSCL, Tom tặng ngay 20kg giống. Đây được xem là cột mốc mở đầu cho chặng đường mới trên đồng lúa cao sản ĐBSCL trong bối cảnh công tác chuyển giao khoa học kỹ thuật tại chỗ chưa cao. Và chính giống lúa này là mắc xích quan trọng để Việt Nam vươn lên tạo ra kỳ tích thế giới: từ quốc gia thiếu ăn sau những năm đầu thống nhất đất nước đã nhanh chóng vươn lên thành quốc gia xuất khẩu lúa gạo vào năm 1989 và trở thành cường quốc lúa gạo trên phạm vi toàn cầu...

Hơn thế nữa, để đáp lại lòng vị tha của người dân Việt Nam, ông Thomas Hargroves còn tổ chức biên soạn sách “Những thiệt hại trên ruộng lúa nhiệt đới” rồi vận động kinh phí in 160.000 bản tiếng Việt để tặng cho nông dân nhiều địa phương cả nước. Và chính GS Xuân là người tổ chức dịch sách này sang tiếng Việt. Với 158 bức ảnh màu, quyển sách giúp nhiều nhà nông dễ dàng nhận ra côn trùng hại lúa mà không đòi hỏi quá nhiều về chữ nghĩa. Đó không chỉ là món quà, mà còn là nhịp cầu nhân ái của người làm báo đến từ nước Mỹ với nhà nông ĐBSCL mà GS Xuân là người khởi xướng nền móng.